Главная » Файлы » "Табасарандин нурар" [ Добавить материал ]

Образованиейиз мюргъяр дивра
11.03.2011, 13:52



авторы:Зубайдат Шябанова

Аьхиримжи вахтна образованиейин цирклиъ гъягъюрайи реформйирикан, аьлимвалин ччвур пулихъ масу гъадабгъурайиваликан, образованиейин цIийи къанундикан, ЕГЭ-йин къайдайикан хайлин улхбар гъягъюра. Му месэлйирин гьякьнаан ихь миллетдин вакиларин арайиъра наразивал улупурайидар гизаф алахьуру. Гьаддиз узу зиихъ гъапи месэлйирикан сюгьбат гъабхуз ихь ватанагьли (Табасаран райондин Ерси гъулаъ бабкан гъахьир), профессор, РД-йин лайикьлу мялим, РФ-йин высший школайин лайикьлу мялим Мюгьюдин Исмяиловдихьна илтIикIунза. Мюгьюдин Исрафилович сельхозакадемияйиъ, ДГУ-йиъ гъилихну ва ДГПУ-йин экономикайин теорияйин кафедрайиъ лихури хайлин йисар ву.
- Мюгьюдин Исрафилович, гъийин йигъан, аьлимвалин ччвур пулихъ масу гъадабгъну, илимдин чюлиъ лихурайидариз фициб кьимат туврава?
- Гъи илим швнуб-саб йишваз пай дапIна. Хъа илимдин гъуллугъчи ччвурназ илимдин месэлйириин гьякьлуди зегьмет зигурайи кастIан лайикьлу дар. Ав, гъи пулихъди илимдин «деятелар» артухъ шулайивал саризра жиниб дар. Гьаддиз гъи илим гьаму гьялнахъна дуфна. Узу 1998-пи йисан ДГПУ-йин экономикайин теорияйин кафедрайиъ аспирантура ачмиш гъапIунза. Ич аспирантурайиъ 30 аьлим гьязур гъапIунча. Ари гьадму касарихьан гъи чпи заан илмарин мектеб гъурхувалиин дамагъ апIуз ва ачухъди пуз шулу. Думу вахтари докторвалин вая кандидатвалин бегьемди гьязур дарапIу ляхин кьабул апIури шулдайи, я узу сар касдизра пулихъ аьлимвалин ляхин гьязур гъапIур дарза. Ав, хайлин жигьил аьлимарин ляхнариз лигураза, урхураза, насягьят тувраза. Гьяйифки, гьамус варидариз рягьти рякъяр агуз ккунду, хъа илимдиз дициб рякъюъди гъафидар лазим дар.
- Дагъустандиъ илим ккадабхъура, кIуру гафар а. Дурар гьякьлудар вуйин?
- ИкибаштIан, советарин вахтна илимдиз гъафи аьлимар ихь арайиан яваш-явашди гъягъюра, хъа гъийин деврин хайлин жигьил аьлимар гележегдиъ илим артмиш апIуз ва чпилан тина аьлимар гьязур апIуз шлудар дар. Ухьуз бажаранлу жигьиларра ахьуз. Хъа дурарикан асас пай Дагъустандиан удучIвну гъягъюра. Бязидар илимдин центриъ лихура, ва дурарин илимдин ляхнарихъди таниш гъахьиган, дурарин бажаранвалиин дамагъ апIуз шулу. Гьяйифки, думу ляхнар ва илимдин проектар, пулин кюмек адарди, дахьну гъузра. Гьаддиз илимдин хъуркьувалар уьмриз кечирмиш апIуз шуладар. РАН-дин ДНЦ-йиъ проектар ва илимдин ляхнар уьмриз кечирмиш апIру подразделение адар. Душваъ анжагъ ахтармиш ва анализ апIбан ляхин гъабхура.
- Образованиейиъ кьабул апIурайи цIийи къанундикан яв фикрар фицдар ву?
- Му цIийи къанундин бязи пунктарихъди узу затра рази дарза. Думу пунктари образование улихь ваъ, аьксина, кьяляхъ зигиди.
- Мисалназ, фуну пунктар?
- Магьа, учву лигай. ОБЖ, физкультура, Урусат вари дюн’яйиъ предметар чарасуз лазим вуйидарси улупура. Му дюз дар. Хъа дюн’яйиъ прогресс апIурайи, артмиш’вал улихьна гъабхурайи математика, химия, физика, биология ва гь.ж. предметар 2-пи пландиъ гъитра. Му сабпиб. Кьюбпиб, ЕГЭ-йин къайда кьувватнаъ гъибтра. Мектебдиъ варитIан асккан кьиматариз урхурайи ученикди бязиган ЕГЭ-йиан варитIан заан балл гъадабгъура. Ва думу улихь хьайи вузари сабпи нубатнаъди кьабул апIура. ЕГЭ-йин баллар фици гъадагъураш саризра жиниб дар. Ва мектебдин образование бегьем адру студентари вузарра фици ккудукIураш ачухъди рябкъюрахьуз. Шубубпиб, мектебар хазнайин, бюджетдин ва чпин кIул’инди вуйидариз жара апIура. Хъа ихь региондиъ гизаф дагълу гъулар а. Душвариъ мектебариъ – 2, -5, - 10 учениктIан алалахьру ва швнуб-саб предметдиан дарсар сар мялимди киврайи мектебар алахьура. Къанундин му пункт кьабул гъапIиш, ихь мектебарин улихь дийигънайи читин месэлйир артухъ хьиди. Юкьубпибра, улихьди шагьрарин ва гъуларин ученикар вузариз жаради кьабул апIуйи. Гьамус гьам ЕГЭ-йиъра, гьам заан урхбан заведенйириъра урусатдин ва милли компонентдин предметар жара апIурадар. Аьхю шагьрарин, вари жюрейин технологйир, инновацйир айи мектебариъ гъурху баяр-шубари ва гьадму сар мялимди вари предметариан дарсар киву ученикариз имтигьян саб къайдайиъди тувуз гъитра.
- Хайлин вузар багарихьди хъяркьру, кIури, гафар а. Му улхбар арайиз гъюрайивал ихь вузари бегьем гьязур дару пишекрариз диплом туврайивалиан вуйкIан?
- Урусатдин Президент Дмитрий Медведевди чан улхбаъ Урусатдиъ государствойин тяминвалиин анжагъ 100 вузтIан гъудрузруваликан, вузарин кьадар цIиб дапIну ккуниваликан гъапну. Гьаддиз бязи вузар сатIи апIбакан, бязидар хъяркьбакан улхбар гъягъюра. Ич вузра гъубзруш, гъубзударш гьелелиг аьгъдарчуз. Гьаму шартIариъ студентаризра читинди алабхъура. Чпин мумкинвалар фици ва наан ишлетмиш апIуруш, хайлиндариз аьгъдар. Вузарин мялимар гьар йисан кам апIура. Ва студентарикан улихьна йисариси заан аьгъювалар тIалаб апIури амдар. Асас пай жигьилар аьхиримжи вахтна вузарик пишекарвалин образование ваъ, документ бадали урхуз кучIвра. Гьаддиз, 70-80-пи йисарихь тевиш, гъийин студентарин образованиейин дережа лап исди ву. Вари улхбарин асас пайра гьаму аьгьвалатнахъди аьлакьалу шула.
- Илимдин реформйирикан сарун фу пуз шулу?
- Экономика артмиш апIуз реформйир гъахура. Гьялакди гъахурайи реформйири уж’вал ваъ, харживал хуру. Экономикайин кьяляхъ хъайи уьлкейиъ илим затра улихь гъябгъидар. Илим улихь гъябгъюз дакьатарра жара апIурадар. Илимдин кIулин штаб-илмарин Академия - дабгъуз тенденция ади гъабхьну. Мисалназ, США-йиъ илмарин академия адар. Илимдин ляхин университетариъ гъабхура.
- Му дигиш’валар тIауз шли планламиш дапIнайи? Ва академия рабгъбакан дурариз фу хайир а?
- Дигиш’валар гъахуз уьлкейин руководствойи планламиш дапIнайи. Илмарин Академия гуж-балайинди ккидрипри гъибтну. Эгер гъи ухьу илимдин цирклин хъуркьувалариинди дамагъ апIураш, думу хъуркьувалар вари Академияйин ужагъарин кюмекниинди кIулиз адагъдар ву. Гьаддиз му гъурулуш дюбхну ва артмиш хьуз гъитну ккунду.







Категория: "Табасарандин нурар" | Добавил: Admin
Просмотров: 1003 | Загрузок: 0 | Рейтинг: 0.0/0
Всего комментариев: 0
ComForm">
avatar