[Образование]

авторы:Буньямин Багъдаев

Уву вува учуз дюзди урхуз, бикIуз улупур.

Уву вува ич улариъ ишигъ кабхьур.

2010-пи йисан 20-пи ноябри Хив райондин Заан Яракк гъулан агьали Айдакьади Юсуфовдин 68 йис тамам дубхьну ккундийи. Амма 2010-пи йисан июлин 13-ди, дициб мумкинвал тутрувди, хабарсуз аьжали дугъан юкIв дийибгъуз гъибну, думу ихь арайиан адагъну. Бажаранлу мялимдихьна айи гьюрмат думу фаракьат апIуз дуфнайи гъуландари, хялари аьхиримжи ражну тасдикь гъапIну.

Айдакьади Мирзакьадиевич 1942-пи йисан 20-пи ноябри, Ватандин Аьхю дявдин гьяракатар лап гъизгъин дубхьнайи йигъан, Хив райондин Заан Яракк гъулаъ нежбрин хизандиъ бабкан гъахьну. Уьмуми образованиейин мектеб ккудубкIну, Дербентдин педучилищейиъ урхуз учIвру. 1959-пи йисан, думу уьру дипломдиинди ккудубкIну, багъри гъулаъ ккергъбан классарин мялимди лихуз хъюгъну.

Думу, бицIидариин юкIв алди, жигьиларихъди аьлакьйир тешкил апIури, урус чIалнанна литературайин заан пишекарвал дубгъури, аьгъюваларин варитIан аьхю дережайихъна рукьбан гъайгъушнаъ шулу. Сад йисан багъри мектебдиъ дилихну, 1961-пи йисан В.И.Лениндин ччвурнахъ хъайи Дагъустандин государствойин университетдин филологияйин факультетдик урхуз кучIвру. 1966-пи йисан мушваъра уьру диплом гъадабгъну, гьадму йисари Дагъустандиъ варитIан тIалаб айи урус чIалнанна литературайин пишекарвал гъадабгъуру.

Чан юкIв али ляхин давам апIуз думу хъана багъри гъулаз хъадакну гъюру. Дугъан дарсар урхурайидариз аьгъюваларин ва тербияйин халис мектеб шулу. Урхурайидарин фагьум, фикир кIул’инди артмиш апIуз гъитри, дурариз урхбаъ цIийи къайдйир ва жюрйир тартиб апIуз гъитуйи. Дугъу чан классариъ урхурайи живанар уьмриин хъугъвал алди, ягь, намус дудрубгруганси, буржи кIваълан гьадрархруганси вердиш апIуйи.

Образованиейин цирклиъ цIийи дигиш’валар тIаъри гъяркъю райондин руководствойи, дугъан мялимвалин девлетлу тажрубара гьисабназ гъадабгъну, 1989-пи йисан Айдакьади Мирзакьадиевич Юсуфов Заан Яракк уьмуми образованиейин мектебдин директорди тяйин апIуру.

Гьадмуган яратмиш апIбарин мялимарин ужуб коллектив гьязур дапIну, чан уьмрин аьхиримжи йигъазкьан мялимарин ва урхурайидарин коллективарин гирами регьберди гъузру. Дугъу, гьар вахтна образованиейин ва тербияйин, гьамсана мялимарихъди гъабхру ляхниъ цIийи технологйир ишлетмиш апIури, урхбан ери ужу апIбаз заан фикир туври, урхурайидариз ерийин аьгъювалар гъадагъуз гъитри гъахьну.

Къадпи аьсрин 70-80-пи йисари А.Юсуфовдин, педагогвалин ляхин жанлу апIбахъди сабси, илимдин ляхнихьна вуйи аьшкь ашкар шулу. Республикайин педагогарин совещанйириъ дугъу чав тартиб гъапIу илимдин докладар хьади удучIнийи. Дугъан педагогвалин илимдин яратмиш апIбарин девлетлу тажруба ахтармиш гъапIхъан, Москвайиъ айи мялимарин пишекарвалин дережа за апIбан КIулин институтди Айдакьади Юсуфовдиз 1975-пи йисан 20-пи мартди милли мектебариъ урус чIалнанна литературайин дарсар кивбаан мялимариз лекцйир урхуз теклиф апIуру. Чан лекцйирин курс ккудубкIхъан институтдин дирекцияйи дугъаз Гьюрматнан грамота тувнийи.

Аргъаж шулайи наслиз аьгъювалар ва тербия тувбаъ гъазанмиш гъапIу хъуркьувалариз лигну, 1978-пи йисан Айдакьади Юсуфовдиз республикайиъ сарпидарин жергейиъди «Мялим-методист» ччвур тувну. Хъа 1983-пи йисан октябрь вазли ДАССР-ин Верховный Советдин Указдиинди дугъаз «ДАССР-ин лайикьлу мялим» гьюрматлу ччвур тувну.

Республикайин мялимвалин ляхниз заан кьимат туву Айдакьади мялимди, учв мектебдин директор вушра, чан пишекарвалин ляхнихьна вуйи гьевес хъана артухъ апIуру. Гьарсаб дарснаъ образованиейин цIийи дигиш’валар ишлетмиш апIуру. Дугъу образованиейин цирклиъ хайлин йисари гъазанмиш гъапIу хъуркьувалариз ва мялимвалин девлетлу тажрубайиз лигну, Хив райондин образованиейин управлениейин Советди ва профсоюздин райкомди Айдакьади Мирзакьадиевич Юсуфовдиз «Урусат Федерацияйин лайикьлу мялим» ччвур тувбан къарар адабгъуру ва 1999-пи йисан думу Урусат Федерацияйин Президентдин Указдиинди гьадму ччвурназ лайикьлу гъахьну.

Думу лап жигьил вахтарихъанмина жямяаьтлугъ ляхнариъра жанлуди иштирак шули гъахьну. ДГУ-йиъ студентди имиди вузарик кучIвуз гьязур шулайи жигьилариз дугъу подкурсариъ дарсар киври гъахьну. Гьаддиз думу Дагъустандин ВЛКСМ-дин обкомди Гьюрматнан грамотайиинди лишанлу гъапIну. Багъри гъулан мектебдиъ лихурайи йисари дугъан мектебдиъ методикайин ляхин заан дережайиъ ади гъабхьну. Думу мектебдиъ, сатIи гъапIу методикайин тажрубайин бинайиинди, райондин образованиейин отделиъ методикайин смотр-конкурсар гъахури гъахьну. Республикайин методкабинетарин смотр-конкурсдиъ дугъан мектебди заан йишв гъадабгъну.

А.Юсуфовди мялимвалин ляхниъ гъизигу фидакар зегьметну, урхбан ва тербияйин къайдйир артмиш апIури хьували мянфяаьтлу бегьер тувуз хъюгъну. Дугъан ученикари, райондиъ ва республикайиъ гъягъюри гъахьи урус чIалнанна литературайин олимпиадйириъ, чпин аьгъюваларин гьунар ашкар апIури, заан йишвар гъадагъуз, мектеб гъизилин ва арсран медалариинди ккудубкIуз хъюгъру. Мектеб ккудубкIу хайлин выпускникар филологияйин ва гуманитарный факультетариъ урхуз учIвру.

А.Юсуфовди 30-тIан артухъ филологар, гьадму гьисабнаъ аьлимарра, гьязур гъапIну. Думу вари уьмур мектебдиз бахш гъапIу, бажаранлу мялимси, удукьру тешкилатчи ва жямяаьтлугъ ляхнарин активист гъахьну. Хайлин йисари райондиъ гъубху пропагандайин ва агитацияйин ляхниз лигну КПСС-дин Дагъустандин обкомди Гьюрматнан грамотайиинди лишанлу дапIна.

Хив райондин агьалйири, дугъ’ина аьхю ихтибарвал дубхну, ДАССР-ин Верховный Советдин депутатди ва гъулан агьалйири думу шубуб дих апIбан райондин Советдин депутатдира ктагъну.

А.Юсуфовди чан аьгъювалар, ляхниъ уч гъапIу девлетлу тажруба мектебдин урхбанна материалин бина мюгькам апIуз сарф гъапIну. Дугъан мектебдиъ урхурайидарин абйир-бабар гьар вахтна мектебдин мялимарихъди сигъ аьлакьайиъ шулу. Дидира урхурайидариз ужуб тясир апIуру. Мектебдиъ урхурайидарин 60%-ди «4» ва «5» кьиматариинди мектеб ккудубкIуру. Саб бицIи, 300 кас яшамиш шулайи, Заан Яракк гъул’ан 120 касди заан образование гъадабгъну ва саб кьадар аьлимар удучIвну. Му заан хъуркьуваларикра Айдакьади мялимдин аьхю пай ка.

Дугъан хусуси уьмур, мялимвалиъ ккадапIу рякъ, жямяаьтлугъ ляхнариъ улупу иштираквал ухьуз гьаргандиз уьмрин дарсар ву. Дугъан аьхю хизандиъ 10 велед аьхю гъахьну, 6-риз заан образование тувну, вари чпин мурадарихъ хъуркьну. А.Юсуфов йикIайизкьан райондин образованиейин управлениейи чан предметариан мялимарин аттестацияйин комиссияйин руководителди гъитну, думу дурушу мектеб райондиъ сабкьан амдар.

Айдакьади Мирзакьадиевич Юсуфовдиз урхурайидарин ва мялимарин арайиъси, абйир-бабарин, уьлкейин, республикайин, райондин ва гъуларин тарих артмиш апIурайидарин арайиъра аьхю гьюрмат ади гъабхьну. Дугъу гьарсаб ляхин марцциди, дугъриди, рягьимлувалиинди, чан вари уьмур багъри гъулан тарихнахъди, гъулан агьалйирихъди саб гъапIу зурба инсандиси ккадапIну. Уву гьаргандиз ич кIваин уьрхюрча, гирами мялим!.

P.S.

2010-пи йисан 29-пи октябри 258-пи нумрайиккди Дагъустан Республикайин Президентдин Указдиинди Урусат Федерацияйин лайикьлу мялимди аргъаж шулайи наслиз тербия тувбак аьхю пай кивбаз лигну, «Хивский район» МО-йин главайин теклифназ разивал тувну, Хив райондин «Заан Яракк бегьем дару кьялан мектеб» муниципалин образованиейин идарайиз А.М.Юсуфовдин ччвур тувну.