Главная » Файлы » "Табасарандин нурар" [ Добавить материал ]

Фидакар зегьметназ лайикьлу кьиматра тувну
22.04.2011, 22:29
авторы:Балабеков Рамазан

Цци Чернобылин АЭС-диъ вакьиа гъабхьихъан мина 25 йис тамам шула.
Украинайин Чернобыль шагьриъ айи атомный электростанцияйиъ авария гъабхьихъан мина 25 йис кечирмиш дубхьна. Гьар йисан ухьухь 26-пи апрель радиационный аварйирикк ккахъбан натижайиъ талаф гъахьидар кIваина хпан Йигъси къайд апIура. Му бедбахтвалин дюшюш думу станцияйин 4-пи блокдиъ арайиз гъафну. Душв’ан гьавайиз гизаф хатIалу радиоактивный шей’ар гатахьнийи. АЭС-дин имбуну шубиб блокариъра ляхнар дерккнийи. ЧIуру натижйир арайиан адагъуз Чернобылиз СССР-ин республикйириан саки 600 агъзур кас гъушнийи. Дагъустандиан дина гъушдарин кьадар 2200 кас вуйи. Дурарин арайиъ 1949-пи йисан Хив гъулаъ гъуллугъчийин хизандиъ бабкан гъахьи табасаранжви Шагьабудин Къурбанович Римихановра айи. Мугъу 1969-пи йисан Украинайин Днепропетровск шагьриъ инженервалинна тикилишчивалин институт ужудар аьгъювалар ади ккудубкIну. Институдиан Запорожский областдин Мелитополь шагьриз ляхниина гьаънийи.
1974-1977-пи йисари Ш.Римихановди Мелитополь шагьрин тикилишариин мастервал, прорабвал, участокдин начальниквал, хъа 1974-1987-пи йисари Мягьячгъала шагьрин ДУС-дин 2-пи нумрайин СМУ-йиъ участокдин начальниквал гъапIну. Мягьячгъалайиъ лихурайи вахтна, яни 1979-1981-пи йисари, Советарин Армияйин жергйириъ офицер вуди гъуллугъра гъапIну.
1987-пи йисан 23-пи майиан 1987-пи йисан 25-пи октябризкьан Чернобылиъ кIули гъушу военный сборариъ аварияйин натижйир терг, рас апIбанна тикилишчивалин участокдин начальникди гъилихну.
Чернобылиан кьяляхъ гъафихъан Шагьабудин Къурбановичди 1989-пи йисазкьан Мягьячгъалайин ДУС-дин 2-пи нумрайин СМУ-йиъ участокдин начальниквалин гъуллугъ давам гъапIну. 1989–2006-пи йисари дугъу «Вира-2» ччвур али тикилишчивалин ООО-йиз регьбервал тувну. 2006-пи йислан мина думу лайикьлу пенсияйиъ а.
Чернобылин АЭС-дин аварияйихъди аьлакьалу вуди Шагьабудин Къурбановичди гьамци кидибтура:
- 1987-пи йисандин майдин ваз вуйи. Думуган Мягьячгъалайиъ ДУС-дин 2-пи нумрайин СМУ-йиъ тикилишдин участокдин начальникди лихурайза. Ич карханайин кадрйирин отделин начальникди узухьна военкоматдиан вуйи повестка тувнийи. Военкоматдиз гъушиган, мушваъ тикилишчивалин заан образование айи, запасдиъ айи офицерар уч духьнайи. Мушваъ учу медицинайин комиссияйира ахтармиш гъапIнийи, амма учуз гьаз дих дапIнаш, наана учу гьаъраш кIурайир адайи.
21-пи майди Мягьячгъалайиан поезддиъди рякъюъ учIвча. Саб кьадар рякъюз гъушиган, Чернобылиз гъахурайиваликан хабар тувунчуз. 23-пи майди Чернобылиз хъуркьунча. Учу дина аварияйин бедбахтвал дубхьну сад йислан душнайишра, думу йишвар дяви дубхьнайи гъуларси, чюллерси рякъюрайи, бязи хулариъ инсанарра амийи. Гьятта мушв’ин – тушв’ин чIивиди имбу пеэр-шюхъяр рякъюрайи. Эйсйир амдру хуларин гьяятар жюрбежюр укIар-кьалари, зазари ккаънайи.
Чернобылин АЭС-диъ дутIубкIнайиб юкьубпи блок вуйи. Шубубпи ва юкьубпи блокар чиб-чпик карснайидар вуйи. Гьаддиз тIубкIбан натижайиъ шубубпи блокдизра аьхю зарарар духьнайи. Шубубпи энергоблок чарасуз рас апIуб ккун апIурайи КПСС-дин ЦК-йин къарариз вари мютIюгъ шулайи. Шубубпи блокдин зиин инсандин сагъламвализ аьхю хатIалувал хурайи радиоактивный шей’ар дахьнайи. Блок дурарихьан марцц апIбан бадали, варидари бизарвал аьгъдарди, фидакарвалиинди ляхин апIурайи. Учу махсус форма алабхьнайча. Гьарсар касди блокдин зиин сад йигъан секундарин вахтнатIан ляхин апIури шулдайи. Махсус алатариинди тямин дапIнайи крандин кюмекниинди рабочйир за дапIну, секундарилан инсанар дилин алдагъурира гъахьну. Учу аварийный зонайихьан 60 километр ярхлаъ айи Иваново шагьриъ яшамиш шулайча. Ляхниина учу махсус вахтайин автобусдиъди гъахури-хури гъахьну. Учухъди сатIиди СССР-ин вари республикйириан дуфнайи гизаф миллетарин вакилари, гьадму гьисабнаан лезгйири, табасаранари, аварари, къумукъари, лакари, азербайжанари, урсари ляхин апIурайи. Чернобылиъ бедбахтвалин натижйир арайиан адагъбан ляхниъ 600 агъзуртIан артухъ инсанари иштираквал гъапIну. Учу ляхин апIурайи вахтна Чернобылиз машгьур физик-ядерщик Евгений Велихов, шубуб ражари Социалист Зегьметнан Игит, гьадмуган СССР-ин илмарин Академияйин президент, физик-ядерщик Александров, физик, академик Легасов ва дюн’яйиъ машгьур жара аьлимар-физикар станцияйиин кIули гъябгъюрайи ляхниин гюзчивал гъабхуз дуфнайи. Дурар вари АЭС-дин блок тIубкIбаан арайиз дуфнайи, инсандин фикризкьан дяргърударсдар чIуру натижйириин мюгьтал вуйи. Табиаьтдиз дубхьнайи зарарар тевиган, Чернобылин бедбахтвалин натижйир Хиросимайиинна Нагасакийин ядерный бомбар ирчиган гъахьи зарарартIан 300 ражари артухъдар гъахьну.
Авария хьпан тахсир судди станцияйин директорик, кIулин инженерик ва дугъан заместителик, гьацира жара жавабдар касарик кипну, дурариз тялукь вуди йицIуд, хьуд, шубуд йисан дустагъдиъ итбан жазйир тувну. Шубубпи-юкьубпи блокарин проектдин автор зиихъ къайд дапIнайи физик-ядерщик Александров вуйи. Кьяляхъна мялум гъабхьиганси, бедбахтвал блокарин проект тамамуб дарувалиан арайиз гъафиб гъабхьу. Чернобылиъ гъабхьи вакьиайиъ Дагъустандиан саки 2200-тIан артухъ кас иштирак гъахьнийи, 426 кас Мягьячгъалайиан вуйи. Чернобылин бедбахтвалин гьякьнаан ихь государствойи кьабул дапIнайи махсус къарарин бинайиин алди, учуз инвалидвалин пенсия тувра, льготйир а, йисан саб ражари пулсуз путевкйирра жара апIурачуз. Узу, мисал вуди, саки гьар йисан пулсуз путевкайиинди санаторйириз гъягъюраза.
Мягьячгъалайиъ «Союз-Чернобыль» ччвур али тешкилатра ляхник ка. Ич тешкилатди Мягьячгъала шагьрин администрацияйин кюмекниинди 2001-пи йисан Родопский бульвариъ Чернобылиъ талаф гъахьидариз ядигар дивну. Гьар йисан 26-пи апрели, Дагъустандин вари районариан ва шагьрариан Чернобылин бедбахтвалин натижйир терг апIбаъ иштирак гъахьидар, думу аварияйиъ талаф гъахьидар кIваина хури, му обелискдихьна уч шула. Учу гьаммишан мектебариъ урхурайидарихъди гюрюшмиш шулача, аьхю шулайи наслихъди ватанпервервалин темйириан жюрбежюр сюгьбатар апIурача, дурарихъди тербияйин ляхнар гъахурача, - гъапнийи Ш.Римихановди.
Шагьабудин Къурбановичди Чернобылин АЭС-дин аварияйин чIуру натижйир терг апIруган намуслувалиинди, халис ватанперверси зегьмет гъизигувалин гьякьнаан дугъаз тувнайи чухсагъулин кагъзари, Гьюрматнан грамотйири ва жара пешкешари ачухъди шагьидвал апIура.
Шубуд йис мидиз улихьна Шагьабудин Къурбановичдин уьмриъ шадвалин сабсана гьядиса гъабхьну. Чернобылин АЭС-дин аварияйин чIуру натижйир арайиан адагъбак аьхю пай кивбаз лигну, 2008-пи йисан 18-пи авгъустди Урусатдин Федерацияйин Президент Д.А.Медведевдин Указдиинди дугъаз «Ватандин улихь гьунарар улупбаз лигну» ордендин 2-пи дережайин медаль тувну.
Ихь республикайин аьхю шулайи насли, Шагьабудин Къурбановсдар кьягьяларихъан, халис ватанперверарихъан чешне гъадабгъури, ихь Ватандиъ ислягьвал, мясляаьт мюгькам, инсанарин уьмур хушбахтлуб апIбак чпинна пай кивуб лазим ву.


Категория: "Табасарандин нурар" | Добавил: Admin
Просмотров: 944 | Загрузок: 0 | Рейтинг: 0.0/0
Всего комментариев: 0
ComForm">
avatar