| Главная » Файлы » "Табасарандин нурар" | [ Добавить материал ] |
Албагу хизан ихь уьмрин кьиматлувал ву
| 28.06.2011, 23:19 | |
| Аьхиримжи 15-20 йисандин арайиъ ихь уьлкейиъ гъахьи
дигиш`валари яшайишдин дережаси, рюгьнан кьувватлувалра зяиф гъапIну.
Думу деврин метлебар, заан инсанваликан вуйи хиялар, аку гележег хъайи
жвуван ватандиъ жвув хатIасуз вуйивалихъ хъугъувал шилкьан имдарди
гъудургну. Амма, бахтнаанси, жямяаьтлугъ уьмур чан аьдати къайдайиз
гъафну, диди цIийикIултIан умудлу гамар алдагъуз хъюбгъна. Гьаци вуйиган, инсаниятдин рюгь чIивиди гъибтрайи ирс фитхьанкIан терг апIуз гъабхьундар, гьадму даимлугъ, кьиматлу шей`ари ухьуз марццивал ва рюгьлувал уьбхюз кюмек тувра. Гьадму даимлугъуб жямяаьтлугъдин утканвал ву, дидиз вахтнан чиркинвали тясир гъапIундар, чпин метлебар хазнаси гъюрхдарин кьувватлували гъи дугъри рякъ давам апIуз кюмек тувра. Гъийин макьалайиъ узуз, вахтнан дигиш`валарикан асиллу дарди, Ватандин ва ихь насларин бахтлу гележег бадали чпин кьувватар сарф апIурайи деврин аьдати инсанарикан улхуз ккундузуз.Фицики ужудар хизанари закурра, гележегра умудлу апIуру. Хизан – гьарсаб хъуркьувалин эвел ву… Гъавриъ ахьа – бицIидар ихь уьмрин кьиматлувал ву.Дурариин ихь хушбахтлувал, мясляаьт, гъийин ва закурин уьмур биналамиш шула. Гьацдар, гьюрматназ лайикьлу хизанар гьар вахтна лазим ву, дурар ихь уьлкейин дамагъ ву. Дицисдар хизанар Дагъустандиъ, гьадму гьисабнаан Хив райондиъра, цIиб адар. Дицдар хизанарикан саб Хив райондин Асккан Яракк гъулаъ яшамиш шулайи Сефихановарин (шиклиъ) хизан ву. Гьарсаб аьдати инсандиз хизан чан вари уьмрин мяна ву. Рустамхан халуйизра хизан чан кьастар кIулиз адагъуз, метлебарихъ хъуркьуз гъитрайи умуд ву. Дугъан уьмриъ хизан асас йишв`ин ал. Йиз фикриан, инсандин диб хизандиъ артмиш шулу. Инсан уьмриъ фицир шулуш, гизафси хизандиъ айи аьдатарикан, хизандиъ туву тербияйикан асиллу ву. Рустамхан Сефиханов, дагълу гъулариъ айи чан тай живанарси, лап бицIи вахтналанмина зегьметниин юкIв алир вуйи. Сефихановарин наслар тап ата-бабйирилан гъадабгъну марччлихънар вуйи. 1963-пи йисан багъри гъулан мектебдиъ миржибпи класс ккудубкIну, думу Дербент шагьрин педучилищейиз урхуз гъушну. - Узу урхуз гъягъруган, гьубкIну урус чIалра аьгъдайзуз. Думу вахтна гъуларин жигьилариз я телефизор, я радио, я художествойин аьлава китабар, газатар адайи. Узу, урус чIал дубгъбан, думу ккатIабццбан метлебниинди, китабар урхбиин машгъул хьуз хъюгъза. Йиз дуст Ибрегьимди чав ГъванцIил урхурайи вахтна «Юкьубпи кIакI» ччвур али китаб гъабхнийзуз. Гьадму вахтналанмина китабариин машлугъ гъахьиза. Думу китабди гъира йиз хусуси библиотекайиъ асас йишв бисура. Гъи узу мялимвалин пише кадабгъбиин кьадарсуз шад вуза», - кIура Рустамхан халуйи, машнак инчI кади. 1967-пи йисан педучилище ккудубкIну, думу Мажвгларин кьялан мектебдиз мялимди гъафну. Кьяляхъна йисари думу Яргъил, Зильдик гъуларин мектебариъ мялимди гъилихну. 1973-пи йисланмина багъри гъулан мектебдиъ лихура. Гьамус мялимвалин рякъюъ зегьмет зигури Рустамхан Сефихановдин саки 45 йис ву. Аьгъюваларихъ тамарзу Рустамхан халу 1972-пи йисан, мялимвалин рякъюъ лихури ашра, Дагъпединститутдин филологияйин факультетдиз урхуз гъягъюру. Думу ккудубкIну, заан образование гъадабгъу пишекар Ярккарин кьялан мектебдиз урус чIалнанна литературайин дарсар кивру мялимди гьаъру. – Узу му мектебдиз гъюруган рягьматлу ТIайиб Тагьирбегович директорди лихурайи. Думу гьарган жавабдар, учIру, чан ляхин аьгъю, ляхнин натижа заан дережайиъ дебккру кас вуйи. Узура йиз ляхниъ дицисдар мялимариз ухшар хьуз чалишмиш шуйза. Узуз дарснаъ сикинвал айиб дайи: гьарсар бицIирихьна хусуси рафтар дагну, аьгъювалар ва тербия тувуз зегьмет зигуйза. Дарснаъ фикирназ гъададагъу бицIир гъузну ккундар. Дициб саягъниинди ляхин тешкил гъапIиган, дидин натижйирра ужудар шулу. Жавабдарвалиинди ляхнихьна янашмиш шулашра, ич директориз думуган нукьсанвалар, тахсиркарвалар дихъуйи. «Удукьувалар вари ишлетмиш апIураза, сарун удукьури адар, уву кюмек апIин гъапиган, ТIайиб мялимди жикъи жаваб тувуйчуз: «Дарс киврайи мялим уву вува, дикъатлуди фикир дапIну, кIулиз адабгъ. Инсандин фагьумдиз табигъ дару ляхин айиб дар». Дид`инди ТIайиб мялимдин гафар ккудукIуйи. Дугъан ляхнихьна дициб жавабдарвал айиган, учура артухъси зегьмет зигуйча. Дициб зегьметнан натижайиъ Асккан Ярккарин мектеб райондиъси, вари республикайиъ варитIан улихь хьайи мектебарин арайиз удубчIвну, - къайд гъапIу дугъу. Инсан, яшнакк ккуркьну, эвленмиш гъахьиган, уьмур балгбаъ дугъан уьмрин юлдши, хпири, аьхю роль уйнамиш апIура. Жараси кIуруш, мурар гьаци мянасуз гафар дар. Му гафар Рустамхан халуйира фикриъ гъюрхну. 1969-пи йисан думу эвленмиш гъахьну. Рустамхан халуйин хизандин уьмрин тарих аьхю ва марцци мюгьюббатдилан ккебгъну. Классикарикан сари саб маракьлу фикир гъапну: «Эгер сар кас тмунуриин аьшкьлу духьнаш, думу аьшкь тмунурихьна чарасуз рубкьиди, анжагъ дидиз вахт лазим ву». Гьаци вуйивал Бальзакдин гафари тасдикь апIура: «Мюгьюббатди мюгьюббат арайиз хуру». Сефихановарин хизанра гьацдар гьиссариин ккебгъну. Амма, гьяйифки, дурарин бахт ярхиб гъабхьундар. Инсафсуз уьзриан Рустамхан халуйин уьмрин юлдаш кечмиш гъахьну. Му дюшюшари думу нубатнан ражну эвленмиш хьуз мажбур апIуру. Гюльзаман бажира гизаф ужур дишагьли ву. Дагъустандиъ хизандин аьдатар кьувватлудар ву, дагълуйири хулан, хизандин гьюрмат зади уьбхюру. Гюльзаманра гьацир ву. Рустамхан халуйира хизан бадали чан жанра гьяйиф апIурадар. Дурари сар ришна хьур бай аьхю ва тербияламиш гъапIну. Дугъриданна, хизандиъ мясляаьт уьбхюз аьгъювал - искусствойиз барабар ву. Сефихановарин жигьил насли, аьхюдарихъан нумуна гъадабгъури, чпин уьмур ккабалгура. Дурарин риш чан хизандихъди багъри гъулаъ яшамиш шула. Аьхюну бай Сефихан Астрахань шагьриъ ЖКХ-йиъ инженерди лихура. Эльмурза ва Умахан, халис ватанперверар духьну, Ватандин саламатвал ва сикинсузвал уьбхбан гъайгъушнаъ а. Фарид, Саратов шагьриъ дявдинна сагъламвалин институт ккудубкIну, духтирди лихура. Рафис гьелелиг Каспийск шагьриъ медучилищейиъ урхура. 11 худул абайинна бабан дамагъ ву. Сефихановарин тухмин аьдатар дурарин худларира чпин веледарихьна тувур дупну умуд кивурхьа. Му даимлугъ уьмрин зунжур ву. Сефихановарин хал гьарган хялари абцIну шулу. Мурарихьна гъюру инсанарихьра ужуб сюгьбатси, кIван манишинра хьа. Гьаз мици шулайкIан? ИкибаштIан, хулан эйсйирра гьацдар вуйиган: ачухъ юкIв айидар, дихназ жаваб туврудар. - Хизандин хушбахтвалин сир фтиъ рябкъюравуз? - Йиз фикриан, варитIан асасуб мюгьюббат ваъ, хъа сарин-сарихьна вуйи хъугъвал ву. Уьмрин асас месэлйир гьял апIбаъ сатIи духьну ккунду. Эгер кьюр кас анжагъ гьиссари аьлакьалу апIураш, гьиссар мичIал гъахьиган, дурарин арайиъ фукIа гъубзидар. МюгьюббаттIан гъайри кьюр кас багъри апIурайи жара далиларра а: хъугъвал, гъавриъ хьувал ва сар-сарихьна вуйи эгьемият. Му жигьатнаан узу бахтлу кас вуза, йиз уьмрин юлдаш гъавриъ айи инсан ву. Сар касдихьан ужуб хизан яратмиш апIуз шлуб дар, му месэла кьюр касди кIулиз адабгъруб ву: жилири ва хпири. Гьяйифки, аьхиримжи вахтари, ккергъуз хъуркьайизра гизаф хизанар даргъура. Му аьгьвалат яшайишдин шартIарикан асиллу ву, дишагьли жюрбежюр гъагъи ляхнар апIузра мажбур шула, гьаддиз дугъу чан кьувватар хизандиз эгьемият тувбаз ваъ, хъа гъазанмиш апIбаз харж апIура. Дадайин эгьемият бицIидариз варитIан лазим ву. Вахтниинди бицIидарин тербияйиз лазим вуйи эгьемият тутрувиш, хъасин му месэла кIулиз адабгъуз шлуб дар. БицIи гъайгъусузвали аьхю бедбахтвалар арайиз хуз мумкин ву. Му жигьатнаан узу ягъурлу инсан вуза. Йиз хпир гьарган хизандин, веледарин гъайгъушнаъ гъахьну. Пуз ккундузуз, гъийин девриъ гизафси хизандиъ гъалмагъалар саб фтикан-вуш кьитвал кайиган арайиз гъюра. Хъа гьарган жвуваз ккуниганси гъазанмиш апIуз удукьури аьдат дар. Уьмрин тажрубайи субут апIурайиганси, гъазанмиш апIуб ваъ, гъазанмиш гъапIуб уьбхюб, кьяняаьтлуди харж апIуб артухъ ву. Кьяняаьткар ва фагьумлу дишагьли айи йишваъ жилири гъазанмиш гъапIубди берекетра хуру. Йиз хпири йиз хулаъ гьарган саламатвал гъюбхну. Расул Гьямзатовдин гьамцдар фагьумлу гафар а: хпир чIурур вуш, вари мучIу шулу. Хъа Гюльзаман бажийи чан уьмрин юлдшиз аку уьмур яратмиш гъапIну. Гьамус думу Ярккарин кьялан мектебдин бицIидар мани хурагнахъди тямин апIбан гъайгъушнаъ а. Гъит Сефихановарин хизандин наслар аку ва бахтлу гележегдин эйсйир ишри. | |
| Просмотров: 1133 | Загрузок: 0 | | |
| Всего комментариев: 0 | |